Το άγχος των πανελλαδικών εξετάσεων

Το άγχος των εξετάσεων είναι φυσιολογικό, δηλαδή αναμενόμενο.

Επί της ουσίας μιλάμε για φόβο του αγνώστου σε συνδυασμό με φόβο ενδεχόμενης αποτυχίας με ό,τι αυτή συνεπάγεται, δηλαδή φόβο ότι θα απογοητεύσουμε τους γονείς μας, ή θα απογοητευτούμε εμείς οι ίδιοι.  

Δύυο παράγοντες συμβάλλουν στην διαμόρφωση του φαύλου κύκλου του άγχους:

1. Η υπερτίμηση μιας κατάστασης
2. Η υποτίμηση της  ικανότητάς μας να την αντιμετωπίσουμε.  .

Το άγχος θεωρείται παθολογικό,  όταν επηρεάζει την λειτουργικότητα του μαθητή  στην καθημερινότητά του.

Το υπερβολικό άγχος είναι ένας λανθασμένος τρόπος σκέψης! Αγχώδεις γονείς, άθελά τους, δημιουργούν αγχώδη παιδιά.

Τα συμπτώματα του άγχους των εξετάσεων μοιάζουν με αυτά που εμφανίζονται σε κάθε μορφή άγχους και είναι: πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι, δύσπνοια, ξηρότητα του στόματος, έντονο αίσθημα κόπωσης, αϋπνίες, δυσκολία στην συγκέντρωση, νεύρα.

Συγκρούσεις που βιώνει ο έφηβος

Ο έφηβος δεν είναι σίγουρος για τον εαυτό του (ναρκισσιστική αδυναμία), δηλαδή το Εγώ του είναι αδύναμο.

Εφόσον δεν έχει σταθερή και ολοκληρωμένη εικόνα για τον εαυτό του, ούτε ρεαλιστική εικόνα των δυνατοτήτων του, κατακλύζεται από έντονο άγχος το οποίο αδυνατεί να επεξεργαστεί και να μετουσιώσει σε κάτι δημιουργικό. 

Ταυτόχρονα λόγω της διαταραχής της ισορροπίας των ορμονών, παρουσιάζει μεταπτώσεις της διάθεσης, αυξημένη ευσυγκινησία και ευερεθιστότητα.

Κάποιοι έφηβοι ταλαιπωρούνται από ένα ασυνείδητο αίσθημα ενοχής, είτε λόγω υπερβολικά αυστηρής διαπαιδαγώγησης, είτε λόγω ιδιοσυγκρασίας (όταν τα αποτελέσματα των οποιωνδήποτε εξετάσεων δεν είναι τα αναμενόμενα, αισθάνονται ότι επιβαρύνουν αδίκως τους γονείς τους, οικονομικά και ψυχολογικά).

Τέλος, το αυστηρό Υπερεγώ (ηθική συνείδηση) του εφήβου μπορεί να τον  οδηγήσει στην τελειομανία, οπότε κρίνει αυστηρά τον εαυτό του,  ποτέ δεν είναι ικανοποιημένος από τις επιδόσεις του, κατά συνέπεια  βιώνει ένα διαρκές άγχος. 

Πώς υποστηρίζουμε τον έφηβό μας;

• Επιδεικνύοντας ενσυναίσθηση, δημιουργούμε ατμόσφαιρα διαβάσματος στο σπίτι. Είμαστε δίπλα στον έφηβο, διακριτικά, όχι από πάνω του. Περιορίζουμε τις εξόδους και τις διασκεδάσεις μας ή συντονιζόμαστε μαζί του, δηλαδή βγαίνει εκείνος/η, βγαίνουμε κι εμείς.
• Προσπαθώντας να εξασφαλίσουμε στο παιδί μας ένα σταθερό οικογενειακό περιβάλλον (όχι καβγάδες ή αλλεπάλληλοι χωρισμοί και επανασυνδέσεις του γονεϊκού ζεύγους). Το ασταθές οικογενειακό περιβάλλον είναι ένας σημαντικός στρεσογόνος παράγοντας.
• Ενθαρρύνοντας τον έφηβο, χωρίς να τον κοροϊδεύουμε. Είμαστε ρεαλιστές, χωρίς να του κόβουμε τα φτερά.
• Βοηθώντας τον, προκειμένου να μάθει να οργανώνει το διάβασμά του, δηλαδή ν’ αναγνωρίζει και να καταπολεμά από μόνος του
  1. την τάση του να αφαιρείται,
  2. τις μεταπτώσεις της διάθεσής του,
  3. την ψυχική και σωματική κόπωση.

• Μαθαίνοντας τον έφηβό μας να συνυπάρχει με το άγχος. Το άγχος είναι μια έννοια ακαθόριστη. Αν το άτομο καταφέρει να την λεκτικοποιήσει, άρα να την συγκεκριμενοποιήσει, τότε γίνεται πιο διαχειρίσιμο.
• Επειδή ο τρόπος με τον οποίο σκεπτόμαστε επηρεάζει το συναίσθημά μας, το οποίο με την σειρά του επηρεάζει την συμπεριφορά μας, γι’ αυτό το λόγο μαθαίνουμε τον έφηβό μας να αποφεύγει:
  1. Τις βιαστικές αξιολογήσεις (έγραψα τέλεια, έγραψα χάλια).
  2. Τη λογική του ή όλα ή τίποτα (άσπρο ή μαύρο), η λεγόμενη διπολική σκέψη, η τελειοθηρία, οτιδήποτε δεν είναι τέλειο, είναι απαράδεκτο.
  3. Την μεγιστοποίηση των γεγονότων (μια αποτυχία θεωρείται καταστροφική).
  4. Την γενίκευση που οδηγεί σε αυθαίρετα συμπεράσματα: απέτυχα σε ένα, θα αποτύχω σε όλα.
  5. Την έμφαση στο αρνητικό, αγνοώντας το θετικό, δηλαδή ξεχνάει τις καλές επιδόσεις και επικεντρώνεται στις αποτυχίες.

Όλοι αυτοί οι τρόποι σκέψης οδηγούν σε μια γνωστική διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

• Σε περίπτωση ανάγκης, κάνοντας από κοινού συμφωνία βραχυπρόθεσμων - ρεαλιστικών στόχων ή αναπροσαρμογή στόχων μέσω των οποίων δίνεται στο παιδί η αίσθηση ότι μπορεί να ελέγξει, τουλάχιστον μερικώς την κατάσταση. Διαφορετικά, μπορεί να αισθάνεται διαρκώς αποτυχημένος.

Πώς οι γονείς διαχειρίζονται τα άγχη τους;

• Οι γονείς οφείλουν να εφαρμόζουν τεχνικές αυτορρύθμισης των συναισθημάτων τους. Εφόσον δεν μπορούν ν’ αλλάξουν το εξεταστικό σύστημα, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να ελέγξουν τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις απέναντι σ’ αυτό.

• Ένας πανικόβλητος γονιός αποτελεί κακό παράδειγμα και δείχνει ότι αμφιβάλλει για τις ικανότητες του παιδιού του. Ο γονιός οφείλει να είναι το ζωντανό παράδειγμα αυτού που επιθυμεί να γίνει το παιδί του.

• Το παιδί μας δίνει εξετάσεις, δεν δίνουμε εμείς. Είναι απαραίτητο ο καθένας να γνωρίζει τον ρόλο του. Είναι θέμα ορίων. Η Ελληνική οικογένεια πάσχει στον τομέα αυτό. Χαρακτηριστικό είναι το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο που χρησιμοποιούν οι γονείς αναφερόμενοι στις υποχρεώσεις που έχει το παιδί τους: Έχουμε μαθηματικά, πήραμε πτυχίο κ.ο.κ.

• Πιο συγκεκριμένα ως γονείς σκόπιμο είναι ν’ αποφεύγουμε:
  1. χαρακτηρισμούς του τύπου: «τώρα παίζεται το μέλλον σου».
  2. Τις δυσανάλογες αντιδράσεις σε οποιαδήποτε αποτυχία.
     Σε ομάδα αυτογνωσίας που έκανα για γονείς με παιδιά γυμνασίου, το 1/3 των γονιών είχαν κατ’ επανάληψη απειλήσει τα παιδιά τους- με την ευκαιρία κάποιας αποτυχίας σε κάποιο μάθημα- ότι θα καταντήσουν σκουπιδιάρηδες, οδοκαθαριστές, οικιακές βοηθοί κλπ. Κι’ όμως μέσα από κάθε δοκιμασία μπορούμε να μάθουμε πράγματα για τον εαυτό μας, ενώ όποιος έχει αυτοεκτίμηση, δεν επηρεάζεται όσον αφορά την αυταξία από μια αποτυχία σε κάποια εξέταση.
  3. Την μετάθεση των προσωπικών μας φιλοδοξιών στα παιδιά μας και την ώθηση προς τον ανταγωνισμό. Και τα δυο τους δημιουργούν άγχος.

Συμβουλές για τις μέρες των εξετάσεων

• Παρομοιάζω τις εξετάσεις με θεατρική παράσταση. Μετά τις εξαντλητικές πρόβες, έρχεται η ημέρα της εμφάνισης μπροστά στο κοινό. Εκείνη τη στιγμή στόχος μας είναι να δείξουμε τον καλύτερο εαυτό μας και να καλύψουμε τις αδυναμίες μας. Άρα χρειαζόμαστε ψυχραιμία!
• Την ώρα των γραπτών: Αυτοσυγκέντρωση στο γραπτό μας, σαν να μην υπάρχει κανείς και τίποτα γύρω μας. Αυτό είναι πιο δύσκολο αν έχουμε μάθει το παιδί μας να συγκρίνεται με τους άλλους, αφού εμείς οι ίδιοι μια ζωή το συγκρίναμε με συγγενείς φίλους και συμμαθητές.
• Κατανάλωση μαύρης σοκολάτας λίγη ώρα πριν, μας δίνει γρήγορα ενέργεια.